نیک زی | نمکدان‌هایی متفاوت به شیوه بلوچی

نان و نمک در فرهنگ ایرانیان جایگاه ویژه‌ای دارد؛ شکرگزاری، حق‌شناسی، جوانمردی و مهمان‌نوازی از جمله صفاتی است که برای نان و نمک قائل می‌شوند. به همین دلیل، نان و نمک یکی از قسم‌هایی است که مردم به آن متوسل می‌شوند.

به گزارش ایسنا، در فرهنگ ایرانیان، عبارت ((نمک‌شناس)) به افراد حق‌شناس گفته می‌شود و افرادی که نمک کسی را خورده و حق نمک را به جا نیاورده‌اند، به ((خوردن نمک و شکستن نمکدان)) متهم می‌شوند. نمکدان‌ها محفظه‌ای برای نگهداری و حمل نمک بوده که بیشتر برای چوپان‌ها بافته می‌شدند تا نمک مورد نیاز خود را همراه داشته باشند. نمکدان‌ها به‌صورت دست‌بافته‌ها در نقاط مختلف ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی بافته می‌شد و مورد استفاده قرار می‌گرفت. امروزه نمکدان به ابزاری گفته می‌شود که سر سفره آورده می‌شود.

پرویز تناولی - مجسمه‌ساز، نقاش و پژوهشگر - در کتاب ((نمکدان؛ دست‌بافته‌های عشایری و روستایی ایران)) درباره نمکدان‌های بلوچ آورده است: بخش بزرگی از زمین‌های خشک جنوب شرقی ایران، سرزمین بلوچ‌هاست. بلوچ‌ها از اقوام ایرانی‌الاصل‌اند و از دیرباز در استان سیستان و بلوچستان سکونت دارند. بلوچ‌های خراسان توسط نادرشاه از سرزمین‌های اجدادی خود به خراسان کوچانده شدند. تأثیراتی که همسایگان بر این بلوچ‌ها گذاشتند، بعدها موجب پیدایش فرش‌های بی‌نظیری شد. 

به‌طور کلی، کار بافندگی بین بلوچ‌های خراسان به‌مراتب بیشتر از بلوچ‌های مناطق جنوبی است. این امر، بویژه درباره فرش‌های پُرزباف‌شان صدق می‌کند. به استثنای زابل که در کار پُرزبافی سهمی دارد که البته امروزه روبه کاهش است، در مناطق دیگر بلوچستان بافته‌های پُرزدار رواج ندارد و قطعات تخت‌باف آن نیز در مقایسه با تخت‌بافی بلوچ‌های خراسان اندک است.

دست‌بافته‌های بلوچ‌های خراسان را نمی‌توان از تأثیر همسایگان آن‌ها از جمله کُردها و افشارهای خراسان و ترکمن‌ها نادیده گرفت؛ اما با وجود این تأثیرات، بافته‌های آن‌ها مقام والایی در فرش‌بافی خراسان دارد. خلوص و صفایی که در بافته‌های بلوچی به کار رفته، هر بیننده را به تحسین و تعمیق وا می‌دارد. ترکیب‌بندی‌های ساده منقش به نگاره‌های گیاه گونه‌ای که به نهایت خلوص رسیده، همراه با رنگ‌هایی چند که عمدتا تیره و خاک‌فام‌اند، به فرش‌های آن‌ها عمق و معنای خاصی بخشیده است.

درباره رنگ‌بندی‌ بلوچ‌ها می‌توان سخن بسیاری گفت، فلسفه رنگ‌بندی دست‌بافته‌های عشایر گفتنی است. این عقیده را که رنگ‌های تیره فرش‌های بلوچی به‌علت عدم دسترسی آن‌ها به رنگ‌های روشن و شفاف است، نمی‌توان پذیرفت، زیرا عملا آن‌ها نشان داده‌اند که قادر به تولید رنگ‌های روشن و تند، مانند زرد، نارنجی، سبز و قرمز هستند؛ اما از این رنگ‌ها همچون لکه‌ها و نقطه‌هایی ناچیزی در کار خود استفاده می‌کنند. به‌کارگیری رنگ‌های تیره و همگن و کنار هم گذاشتن آن‌ها، از نوعی طریقت فکری ریشه می‌گیرد و آن ((حجاب رنگ)) است.

بر رنگ حجاب گذاشتن نیز از تواضع و خاکساری است. انگار چنین رنگ‌هایی دردم به چشم نمی‌آیند و از دیده ظاهربینان پنهان می‌مانند، اما خبرگان و دوراندیشان بسیاری را شیفته خود می‌سازند. تعداد نمکدان‌های بلوچ بسیار است و نباید کمتر از تولید لُرها و افشارهای کرمان باشد. بیشتر این نمکدان‌ها به دست بلوچ‌های خراسان بافته شده است.

ابعاد نمکدان‌های بلوچی متوسط و تقریبا همه به یک اندازه‌ هستند. ساختار بیشتر نمکدان‌های آن‌ها تخت‌باف و از ترکیب گلیم و پودِ جایگزین به‌وجود آمده است. بلوچ‌های خراسان تعداد قابل توجهی هم نمکدان پیچ‌بافی‌شده بافته‌اند. نمکدان‌های پُرزباف بلوچی به نسبت نمکدان‌های تخت‌باف‌شان، همچنین نمکدان‌هایی که از ترکیب پُرزباف و تخت‌باف به‌وجود آمده، کمتر است. مصالح این نمکدان‌ها تماما پشم است. گاهی مقدار ناچیزی ابریشم یا نخ در برخی از آن‌ها کار شده. کناره نمکدان‌های بلوچی از موی بُز و به رنگ قهوه‌ای سیر یا مشکی پیچیده شده است.

گلیم‌بافی در شرق ایران رواج ندارد، اما به جای آن ترکیب از گلیم و پودِ جایگزین و یا گلیم و پود برجسته و یا گلیم و پیچ‌بافی که به همه آن‌ها ((پالاس)) می‌گویند، رایج است. ترکیب‌بندی این نمکدان‌ها و رنگ‌های آن‌ها نیز جالب است.

طوایف ((جان بگی)) اطراف خواف و قائنات نیز مهارت خاصی در استفاده از ساختارهای مختلف بافندگی دارند و در پیچ‌بافی سلیقه زیادی به خرج می‌دهند. از ویژگی‌های پیچ‌بافی این طوایف به کار گرفتن رنگ‌های تیره در کنار هم است که در نگاه اول به چشم نمی‌آید، اما با کمی دقت، ‌ظرافت و زیبایی خود را نشان می‌دهند. بلوچ‌های این منطقه از ساختار پیچ‌بافی برای پوشش تمام سطوح بافت استفاده نمی‌کنند، بلکه آن را مانند نوارهایی باریک در فاصله بین راه‌ها یا در حاشیه‌ها و گه‌گاه در نگاره‌هایی روی زمینه گلیم‌باف به کار می‌برند.

دسته‌هایی از بلوچ‌های اطراف تربت جام و تایباد خود را از احفاد تیمورلنگ می‌دانند و تیموری لقب گرفته‌اند. فرش‌های پرزدار این منطقه از مرغوبیت زیادی برخوردار است و در سال‌های اخیر شهرت زیادی کسب کرده است. طوایف سالارخانی نیز در زمره بهترین بافندگان بلوچی هستند.

نمکدان بلوچ خراسان قوم سالارخانی

استفاده از رنگ‌های روشن و تند در نمکدان‌های بلوچ

گــــرد آوری : نیکـــــ زی

https://t.me/neekzee

منبع : ایسنا